سیدمحمد مجتبی حسینی، در آئین پایانی سومین دوسالانه هنر طراحی کتاب «نشان شیرازه» گفت: کتاب‌آرایی از قدیمی‌ترین معارف و مهارت‌های ارزشمند هنری کشور ماست و چنان و چندان ذوق و سلیقه و دقت در کار آن شده که نه فقط در کتاب‌های خاص که کتب مستنسخی و نسخ عامیانه نیز در شکل صدها دقیقه و نکته دارد.
به گزارش روابط عمومی موسسه خانه کتاب؛ آئین اختتامیه سومین دوسالانه «نشان شیرازه» با حضور سیدمحمد مجتبی حسینی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مسجد جامعی عضوشورای اسلامی شهر تهران، نیکنام حسینی‌پور، مدیر عامل موسسه خانه کتاب، مهرزاد دانش، مدیرکل دفتر چاپ و نشر و عضو شورای سیاستگذاری نشان شیرازه، علی ثابت، دبیر علمی و فرزاد ادیبی از اعضای هیات داوران این جایزه یکشنبه (13 مرداد‌ماه) در فرهنگستان هنر برگزار شد.
حسینی‌پور در این آئین بیان کرد: اندیشمندان اسلامی منشأ هنر را لذت آفرینش، حبّ تجلی و جمالپرستی میدانند. نیروی خلق و آفرینش یکی از اسماء خداوندی است که در سرشت انسان به ودیعه نهاده شده و انسان مظهر اسماء خداوندی است؛ بنابراین دارای قوه آفرینندگی است و تبلور آن در صناعت و هنر متجلی می‌شود. از این روست که در هر ساخته‌ای از انسان، بارقه‌ای از زیبایی وجود دارد.
وی ادامه داد: هنرمند دارای حبّ ظهور و اظهار است و این خود نیز از اوصاف الهی است. هنرمندان، دانشمندان و عرفا؛ همگی در پی درک حقیقت و معرفت الهی هستند اما تفاوت آنها در نحوه ادراک و بیان و ظهور اندیشه‌هاست.
حسینی‌پور عنوان کرد: هنر طراحی کتاب یا کتاب‌آرایی و استانداردسازی کتاب و توجه به‌صورت و شکل کتاب، در همه جنبه‌های آن از طرح جلد، شکل جلد، جنس جلد، صفحه‌آرایی، نوع کاغذ، رنگ کاغذ، تصویرگری، حروفچینی، خطاطی و ... از محورهای بنیادین و دغدغه‌های اصلی امروز صنعت نشر است که باید مورد توجه قرار گیرد.
مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب گفت: هنر کتاب‌آرایی در فرهنگ و تمدن ایران‌زمین پیشینه دور و درازی دارد و هنرمندان بزرگی در این زمینه در طول تاریخ فعال بوده‌اند اما گسترش آن به شیوه مدرن با تکنولوژی جدید وارد ایران شده و از مشروطه تاکنون مشمول تحولات چندانی شده است. در دوره‌هایی بروز و ظهور بیشتری داشته؛ مانند سال‌های 1320 تا 1332 که در حیطه مطبوعات و کتاب فضایی باز ایجاد شده است.
حسینی پور بیان کرد: در سال‌های پس از انقلاب نیز به دلیل انتشار انبوه کتاب، کتاب‌آرایی نیز رونق بیشتری گرفته است. اما متاسفانه نگاه برخی ناشران به انتشار کتاب، کمیتی است و به اثر نگاهی کیفی ندارند و برای عقب نماندن از قافله انتشار کتاب، کیفیت را فدای سرعت برق‌آسای نشر می‌کنند، غافل از آن‌که بخشی از هویت ما فرهنگ مکتوب ما است و نباید از زیبایی‌شناسی و آمیختگی آن با هنر غفلت ورزید.
وی ادامه داد: قطعاً کتابی که به چشم صفا بخشد و با کاغذی مرغوب چاپ و با هنر صحافی و آراسته شود و دارای جلد زیبایی باشد بسیار مطبوع و دلپسند است. تصاویر زیبا، نقاشی‌های خوب، حاشیه‌های صفحات اول و متن کتاب و ابتدا و انتهای هر فصل و هزاران سلیقه دیگر مخاطب را مشتاق خواندن می‌کند که در زمانه ما کم‌رنگ‌تر شده است اما هنوز هم عاشقانی هستند که در این زمینه قلم می‌زنند.
حسینی‌پور افزود: به بیان ساده اگر شما به رستورانی وارد شوید که بهترین غذا را پخت و پز کنند ولی در ظرفی بی کیفیت سرو شود، قطعاً مشتری چندان رغبتی ندارد و به قول مرحوم زهرایی؛ کتاب باید دم بکشد.
وی به پیشینه برگزاری جایزه نشان شیرازه از سوی موسسه خانه کتاب اشاره کرد و گفت: موسسه خانه کتاب در چارچوب برنامه‌های فرهنگی، از سال 1394 دوسالانه نشان شیرازه(هنر طراحی کتاب ایران) را با اهدافی چون بازشناسی و بازآفرینی میراث کتاب آرایی در فرهنگ ایران؛ معرفی و ارائه الگوی مناسب برای طراحی گرافیک کتاب؛ تأکید بر اهمیت طراحی یکپارچه و خلاقانه پیکره «کتاب» به‌عنوان موضوعی مهم در طراحی گرافیک و صنعت نشر و تشویق هنرمندان، ناشران و دست اندرکاران صنعت نشر به ارتقای جایگاه طراحی کتاب راه‌اندازی کرد. هر چند هنوز راه درازی داریم اما سعی کرده‌ایم در ارتقای هنر طراحی کتاب کمک کنیم.
مدیر‌عامل موسسه خانه کتاب ادامه داد: از تأخیر در برگزاری اختتامیه جشنواره به سبب مشکلات بدیهی جامعه امروز عذرخواهی می‌کنم. برای همة این عزیزان آرزوی کامیابی و موفقیت دارم و امیدوارم که این جایزه نقطة آغاز صعود آنها به پلکان فعالیتهای هنری در حوزة کتاب باشد.
وی در پایان از سازمان زیباسازی شهرداری تهران که در این جایزه مشارکت کردند، از اعضای شورای سیاستگذاری، دبیر علمی، داوران که مجدانه برای داوری آثار و انتخاب برگزیدگان اهتمام ورزیدند و عوامل برگزاری سومین دوسالانه نشان شیرازه سپاسگزاری و قدردانی کرد.
در ادامه این آیین، سیدمحمد مجتبی حسینی گفت: کتاب در فکر و فرهنگ ما نه تنها قاب و قالبی برای حفظ و ضبط اندیشه و ادب بلکه توامان نگارخانه‌ای است برای نظاره دستاوردهای هنرمندان فرهنگ‌‌مدار حکمت‌دان چرا که جان مردمان این نجد تشنه کمال است و جویای تعالی سیرت و صورت. مردمان موحد ایران از آنگاه که گوهر نوشتن را سفتند آن را به‌عنوان واسطة‌‌العقد هنرها ـ به‌خاطر ارتباط با حجاب و حاجبش با معنا شناختند، بر این باور پای فشردند که شِما و شمایل کتاب نه آراستگی ظاهر که ادای ارادت و احترامی است به عالم معنا، به جان کلمات به هیأت معرفت و به قامت رسای اندیشه. اینکه بیش از هزاره‌ای ناب‌ترین آثار هنر ایران نسخه‌های مصحف شریف، قرآن کریم است.
وی ادامه داد: وراقان و خوشنویسان، مذهبان و آرایه‌بندان صحافان، نقاشان و جلدسازان، مرتبه کمال هنر خود را در فراهم ساختن نسخه نفیسی از کتاب آسمانی دانستند و این همه نُبی که یادگاران تعظیم هنر و هنرمندانند به آستان قرآن در طول تاریخ با آن همه راز و رمز و لطایف جمال و زیبایی صحبت این مدعا. کتاب‌آرایی از قدیمی‌ترین معارف و مهارت‌های ارزشمند هنری کشور ماست و چنان و چندان ذوق و سلیقه و دقت در کار آن شده که نه فقط در کتاب‌های خاص که کتب مستنسخی و نسخ عامیانه نیز در شکل صدها دقیقه و نکته دارد. از تقسیم فضای کاغذ و کادرها که آن را جدول‌کشی می‌خواندیم تا دانگ قلم و فرم تحشیه و نقش و کارکرد دوگانه رکابه و تصحیف و ...
حسینی اظهار کرد: سلسله کتاب‌گران و آنان که در کالبد یار مهربان صاحب علم و نظر بودند طی هزاره‌ای چونان زنجیره‌ای بی‌گسست ضمن اعمال ذوق و هنر خود و بروز خلاقیت‌ها و آفرینش‌ها، وفادارانه راهی را دنبال کردند و پیش آمدند تا ورق گردانی روزگار نو تا حروف سرد سربی و جایگزینی تند و سریع ابزارهای تازه رسیده جهان جدید برای چاپ کتاب.
معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: قرنی می‌گذرد و سرعت رشد تولید کتاب، نیاز به کتاب و توسعه صنعت نشر به قدری شد که شکل و شمایل کتاب در هم آمیخت و آن آراستگی کتاب‌های ایران اسلامی گاهی بود و گاهی نبود؛ به روزگار ما انگار هنر و زیبایی تنها آنگاه که باید به کتاب وارد می‌شد که کتاب در رسته کتاب‌های هنری قرار می‌گرفت و کتاب‌های دیگر کمتر مورد مداقه هنرمندانه.
حسینی ادامه داد: در سال‌های اخیر با رشد چشمگیر هنر و آفزایش، شمار هنرمندان آشنا با میراث هنری کشور و آگاه از دستاوردهای نوین جهانی و توانمند در به خدمت گرفتن ابزارهای جدید، خوشبختانه فصلی نو آغاز شده و کم نیستند امروز کتاب‌های زیبا که دقت و تأمل هنرمندانه از جزء جزء آن هویداست. طراحی حروف و نسبت و خوشخوانی و زیبایی‌شان، رنگ و ترکیب و اندازه و همه اجزاء و بخش‌های بسیاری از کتاب‌های امروز قابل تحسین است.
وی در پایان گفت: شیرازه در کنار جشنواره‌ها و جشن‌های معتبر در قدرشناسی از محتوای ارزشمند کتاب‌ها، اشارتی است به اهمیت جلوه و جمال یار مهربان.
در ادامه، مسجد جامعی، با اشاره به نقش محمد زهرایی در حوزه تولید کتاب بیان کرد: او با وجود گرانی کاغذ موفق شد، ظرفیت و کیفیت جدیدی را ایجاد کند. به یاد دارم کتاب حافظ ابتهاج را به شیوه جدید «کاغذ سفید روی سفید» چاپ و منتشر کرد و این اقدام حرکت قابل‌توجی بود.
وی با ابراز خرسندی از تداوم برگزاری جشنواره نشان شیرازه پیشنهاد کرد: بهتراست به نام مرحوم زهرایی، جشنواره هنر «کتاب‌آرایی» برگزار شود. مرحوم زهرایی شخصیت بسیار معتبری بود.
مسجد‌جامعی با اشاره به دقت‌نظر مرتضی ممیز به کتاب‌آرائی گفت: به خاطر دارم، مرتضی ممیز از من پرسید، «مقیدی طرح‌های جلد قرآن دو رنگ باشد؟» «دلیل این پرسش را جویا شدم.» گفت: «یا باید یشمی باشد و یا قهوه‌ای سوخته و یا نهایت گل و مرغ باشد» همچنان به طرح مساله ادامه می‌داد و پرسید: «باید جلد سخت باشد؟» و «آیا طراحی جلد قرآن برای گروه‌های سنی می‌تواند متفاوت باشد؟» اگر امکان این تغییر وجود دارد پس چرا قرن‌هاست همچنان رنگ‌ها ثابت است؟ بعد ممیز درباره استفاده از جلد نرم برای چاپ قرآن پرسید.
وی ادامه داد: زمان حضورم در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش سالانه یک میلیون جلد قرآن نیاز داشت. با حساب سرانگشتی، تولید قرآن با جلد نرم در مقایسه با جلد سخت بسیار اندک بود. از ممیز درباره راه‌های نگهداری از این جلد پرسیدم، گفت: «راهی پیدا می‌کنیم» 20 و یا 30 طرح برای این نوع قرآن طراحی کرد از هرکدام، پنج هزار نسخه قرآن چاپ کردیم. برای گروه سنی، جنسیتی و همچنین مقاطع تحصیلی از این قرآن چاپ شد که بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
وی در ادامه بر ظرفیت قابل‌توجه رنگ و طراحی بر جلوه بصری کتاب و استفاده از این ظرفیت تاکید کرد.
علی ثابت، دبیر علمی سومین دوسالانه هنر طراحی کتاب «نشان شیرازه» در این مراسم، به بیان توضیحاتی درباره سابقه دیرینه کتاب آرائی در ایران و وضعیت کنونی آن در کشور پرداخت. وی در ادامه، درباره جزئیات برگزاری این رویداد گفت: در مجموع 893 اثر به دبیر‌خانه ارسال و آثار در دو مرحله «پیکره» و «اجزا» از سوی هیات داوران بررسی شد.
وی ادامه داد: داوران در مرحله «پیکره» آثار را از نظر کلیت و شاکله، شامل جلد و طراحی صفحه‌های داخل کتاب بررسی کردند. آثار رد شده در این مرحله مجدد در مرحله «اجزاء» یعنی از نظر جلد و طراحی متن و طراحی قلم داوری شدند. حذف آثار در مرحله دوم به معنای حذف کامل اثر از مرحله داوری بود.
ثابتی افزود: از بین آثار ارسالی، 63 اثر به مرحله نهایی داوری راه پیدا کردند و از بین این آثار، 11 اثر به‌عنوان برگزیده انتخاب شده‌اند.
این گرافیست همچنین خبر داد: نمایشگاه آثار منتخب سومین دوسالانه نشان شیرازه در نگارخانه استاد فرشچیان موسسه «صبا» به مدت پنج روز تا 17 مرداد‌ماه برپا می‌شود.
ثابت گفت: هیات داوران و دبیر‌خانه جشنواره «نشان شیرازه» کیفیت آثار این دوره را چندان ایده‌آل ارزیابی نکردند. به‌نظر می‌رسد، مشکلات اقتصادی حوزه نشر کتاب یکی از موانع مهم در این حوزه است.
دبیر علمی سومین دوسالانه هنر طراحی کتاب «شیرازه» افزود: با تصمیم شورای سیاستگذاری، دبیر‌خانه دائمی نشان شیرازه تشکیل شده است؛ علاوه براین با وزارت آموزش عالی برای ایجاد رشته تخصصی «طراحی کتاب» رایزنی شده است.
در بخش دیگری از این مراسم، فرزاد ادیبی، یکی از اعضای هیات داوران با انتقاد از وضعیت طراحی با وجود دانش‌آموختگان رشته طراحی گرافیک بیان کرد: تعداد بی‌شماری دانش‌آموخته رشته گرافیک در کشور وجود دارند از تعداد قابل توجهی دارنده پروانه نشر در کشور هستند. محل تلاقی این دو دسته جشنواره «نشان شیرازه» است.
این گرافیست درباره آثار ارسالی گفت: در طول این سال‌ها، متاسفانه به چند کتاب و چند طراح اکتفا کردیم که ناگزیر در جشنواره‌ها منتخب می‌شوند اما باید تعداد آثار بسیار بیشتر از این باشد.
وی ادامه داد: باید کارشناسان و جامعه‌شناسان وضعیت فعلی طراحی کتاب را با توجه به پیشینه این شاخه از هنر در ایران بررسی کنند. علاوه برانی تشکیل دبیر‌خانه دائمی نشان شیرازه از سوی موسسه خانه کتاب با اهمیت و نقطه قوت و تشخص است.