در رونمایی از کتاب «پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای» بیان شد؛
از ظرفیت تصوف و عرفان اسلامی برای برون رفت از مشکلات استفاده کنیم
اسماعیل منصوری لاریجانی بیان کرد: راه برون‌رفت از همه مشکلات فرهنگی و سیاسی امروز ایجاد یک فضای گفتمانی بر اساس معیارهایی است که از نقد به وجود آمده باشند. باید نگاه جامع، راهبردی و مبتنی بر منطق و عقلانیت به جوانان نشان دهیم و از ظرفیت تصوف و عرفان اسلامی برای برون رفت از مشکلات استفاده کنیم.
به‌گزارش روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، کتاب «پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای؛ رصد هویت تاریخی، تحولات، انحرافات، آموزه‌های سلاسل و نقد آنها» با حضور آیت الله حسن رمضانی، اسماعیل منصوری‌لاریجانی، ابوالفضل تاجیک و محمد اسماعیل عبداللهی (نویسنده کتاب) چهارشنبه (دوم آذر ماه ۱۴۰۱) در خانه کتاب و ادبیات ایران رونمایی شد.
در این نشست، محمد اسماعیل عبداللهی با اشاره به دغدغه نوشتن کتاب «پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای» بیان کرد: دغدغه نوشتن این کتاب بیش از چهارده سال در گفت وگو درباره صوفیه و تصوف فرقه‌ای با دانشجویان و طلاب شهرهای شیراز، خراسان‌جنوبی، کردستان، کرج، کرمانشاه، دزفول و... مطرح شد. تلاش کردم تحقیق جامعی درباره ماهیت، هویت، مناسبات، آموزه‌ها، اعتقادات، کارکردها، تاثیرات و تاثرات تصوف فرقه‌ای در طول تاریخ با تمرکز بر موقعیت جغرافیایی جهان اسلام ارائه دهم. در این کتاب صوفیه فرقه‌ای مدنظر است.
این نویسنده ادامه داد: خواستگاه اصلی جریان تصوف فرقه‌ای که امروزه خود را به عنوان درویش یا صوفی معرفی می‌کند، در جغرافیای اهل سنت تعریف می‌شود و متاسفانه در گفتار و نوشتار مجله‌ها در کشور ما در کنار عرفان عرفا قرار می‌گیرد. درحالی که سمت‌وسو، جهت، ماهیت و هویت آن با عرفان عرفا متفاوت است. تصوف فرقه‌ای به عنوان یک جریان، فراز و فرودها و اصلاحیه‌های زیاد و مهمی داشت. آخرین نسخه جریان تصوف در قرن اخیر، نقطه ثقل جریان ضد فرهنگی تلقی می‌شود. بنا بر مستندات موجود، عوامل شتاب‌دهنده این جریان، فراماسونها، استعمار و فضای دیجیتال است. بشریت در این کویر سوزان بی‌معنویتی، تشنه ارتباط با باطن عالم و حقایق هستی است اما این عوامل با ابزارهای تبلیغ از این موقعیت استفاده و تشنگان معنویت را جذب می‌کنند.
عبداللهی بیان کرد: تصوف فرقه‌ای به دنبال ایجاد انحراف در سلوک الی الله بر پایه شریعت و عمدتا در پوشش معنوی است اما به فعالیت‌ها و اقدامات ضد معنوی در جهان می‌پردازد. این کتاب در هفت بخش با دو رویکرد جامعه‌شناسانه و تاریخ‌شناسانه به بررسی «موقعیت‌سنجی تصوف در میان جریان‌های فکری معاصر در جهان اسلام»، «بررسی سرچشمه و تحولات این جریان»، «رمزگشایی از سران تصوف فرقه‌ای، نقد مکاتب و سلاسل فعال»، «تبیین و نقد مهمترین آموزه‌های تصوف» و «روش‌شناسی و مواجهه فعال با تصوف» می‌پردازد. باید توجه کرد راهبردهای مواجهه با این جریان در داخل و خارج از کشور اقتضائات خاص خود را دارد.
بین تصوف اصیل و تصوف ادعایی، تفکیک قائل شویم
در ادامه آیت الله حسن رمضانی، تصوف را مقوله‌ای پُر رمز و راز و پُرغوغا دانست و گفت: تصوف مخالفان سرسخت و مدافعان قوی و محکمی دارد؛ در این میان کسانی هستند که نه به مانند مخالفان، مخالفت می‌کنند نه به مانند موافقان، موافقت می‌کنند. بین تصوف اصیل و تصوف ادعایی، تفکیک قائل شویم؛ تصوف اصیل ریشه در سنت نبوی و سیره علوی دارد اما تصوف غیراصیل از شریعت مصطفوی، سنت محمدی(ص) و سیره علوی انحراف دارد. تصوف اصیل مقید به دین، شریعت و در راستای ولایت انسان کامل حرکت می‌کند و انسان کامل(امام معصوم) را مقتدا می‌داند و خود را در راستای اهداف و فرمایش‌های او قرار می‌دهد. قدم در جایی می‌گذارد که انسان کامل قدم گذاشته است. باید بین این دو تفکیک قائل شویم؛ انصاف این است که به خاطر خوبی و اصالت متصوف اصیل، هر کسی که دم از تصوف زد را نپذیریم و به خاطر خرابکاری متصوف منحرف، تصوف اصلی را کنار نزنیم.
رمضانی بیان کرد: از نظر «ابوبکر کتانی» تصوف به این معناست که انسان صاف و پاک شود و حجاب‌ها و موانع را از مسیر راه برطرف و به مقام شهود دست پیدا کند. بر اساس گفته‌های «ابوعلی رودباری»، صوفی کسی است که بر اساس صفا پشمینه بپوشد نه بر اساس ریا. همچنین صوفی کسی است که اهل دنیا و دنیا طلب نباشد و به دنیا پشت کند. در پیش چشم او طلا، سنگ ریزه، نقره و کلوخ یکسان است. تصوف اصیل چیزی نیست که انسان با آن درگیر شود و تصوف منحرف چیزی نیست که انسان به خاطر تصوف اصیل آن را بپذیرد بلکه باید هر دو موضوع از سوی یک انسان مسلط به بحث، نقد شود تا حق به حق دار برسد. نویسنده در این کتاب برای رد کردن صوفیه منحرف و نقد آن خوب درخشیده است.
عرفان مقدس است و باید از آن دفاع کنیم
در ادامه این نشست، اسماعیل منصوری لاریجانی اظهار کرد: محققان عرصه عرفان پژوهی، عیار نقد، آموزه‌ها، تعالیم عرفانی و مکاتب تصوف شیعی را مورد توجه قرار دهند. بهتر بود نویسنده فصلی را به این موضوع اختصاص می‌داد که با چه معیار و عیاری، نقدها را مورد سنجش قرار داده است. ساحت تصوف و عرفان مقدس است و نمی‌توان هر فرقه‌ای را جزو صوفیه و اهل تصوف نامید. برای نقد مکاتب عرفانی نیاز به تقطیع تاریخ تصوف است چرا که هر مقطعی از تاریخ را باید متناسب با آن فضا نقد کنیم. من در کتاب «عرفان اسلامی سیر تحول متون» به بررسی سیر تحول متون تاریخی پرداخته‌ام؛ یکی از معیارهای نقد برای محققان امروز استفاده از متون موجود است. در این کتاب بر اساس متن‌شناسی، متون را به چهار دوره پیدایش، تحول، تکامل و زوال تقسیم کرده‌ام. این چهار دوره را باید با اقتضائات سیاسی و اجتماعی آن دوره بررسی کرد تا به نتیجه خاص زمان خود برسیم.
منصوری لاریجانی افزود: در عصر رنسانس بعد از انقلاب صنعتی در اروپا، جنبش‌های ضد دینی شکل گرفت؛ نحله‌های دینی در کشورهای لهستان، فرانسه، انگلیس و... با سایر کشورها متفاوت است. «برایان ویلسن» در کتاب «جنبش‌های دینی جدید» می‌گوید که بعد از رنسانس، جنبش‌های نوین دینی ایجاده شده است. او به سی و‌هشت نحله و ویژگی‌های مشترک آن در این کتاب اشاره می‌کند. این ویژگی‌ها در فرقه‌های نوظهور هم وجود دارد. عرفان مقدس است و باید از آن دفاع کنیم. او در این کتاب از شریعت‌گریزی، اومانیسم(انسان‌گرایی)، انکار معاد و.. به عنوان ویژگی‌های جنبش‌های نوین دینی یاد می‌کند.
وی در پایان گفت: نویسنده باید در این کتاب معیار نقد را مشخص کند و شرایط سیاسی، اجتماعی و گرایش‌ها را بررسی و اقلیم‌شناسی کند. کتاب «پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای» کتاب خوبی است و نویسنده، قلم شیوا و روانی دارد. اینکه طلبه‌ای با این نگاه و تفکر دست به نگارش کتاب زده جای تقدیر و تشکر دارد. امروز راه برون‌رفت از همه مشکلات فرهنگی و سیاسی ایجاد یک فضای گفتمانی بر اساس معیارهایی است که از نقد به وجود آمده باشند. باید نگاه جامع، راهبردی و مبتنی بر منطق و عقلانیت به جوانان نشان دهیم و از ظرفیت تصوف و عرفان اسلامی برای برون رفت از مشکلات استفاده کنیم. همچنین باید از اعجاز کلام مولانا، حافظ و... استفاده کنیم تا دنیا را منقلب کنیم.
تصوف اصیل برای برون رفت از چالش های اجتماعی بسیار کاربردی است
ابوالفضل تاجیک نیز در این نشست با تاکید بر اینکه تمایز میان تصوف اصیل و انحرافی نکته بسیار با اهمیتی است، گفت: تصوف اصیل ظرفیت‌های زیادی دارد که استفاده از آن برای برون‌رفت از چالش‌های اجتماعی بسیار کاربردی است. در سلاسل صوفیه باید مباحث اخلاقی را از مباحث عرفانی تمایز دهیم چرا که مباحث عرفانی و صوفیانه محض، جز با شهود، صفای قلب و تزکیه به دست نمی‌آید. مباحث اخلاقی گستردگی و شمول بیشتری دارند اما پایه و اصول این فرقه‌ها بر اساس مباحث اخلاقی است و شهود از آنها رخت بر بسته است.
تاجیک ادامه داد: اولین ناقدان فرقه‌های انحرافی، عارفان و صوفیان حقیقی و اصیل بودند. بررسی دقیق اوضاع اجتماعی و سیاسی زمان و دوره هر فرقه مهم است؛ فرقه‌های انحرافی معمولا در مقاطع مختلف تاریخی پیرو حکومت‌های ضد دینی و ضد مردمی بودند. بنابراین در تحقیقات تاریخی درباره فرقه‌های صوفیه این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد چرا که در آن دوران مردم را به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کردند.
وی در پایان گفت: امروزه نیازمند برجسته کردن الگوهایی هستیم که میان تصوف، عرفان اصیل، حکمت متعالیه، عقلانیت اصیل اسلامی و تصوف انحرافی مرزبندی ایجاد کند. آیت الله حسن زاده آملی یکی از شخصیت‌های برجسته جهان اسلام از جنبه‌های مختلف انقلابی بودن، علوم عقلی، حکمت متعالیه، عرفان اصیل اسلامی و... است و می‌توانیم ایشان را به عنوان یک الگو برای مرزبندی میان تصوف اصیل و تصوف فرقه‌ای معرفی کنیم. آثار ایشان مملو از مطالب اصیل عرفانی است و با بازخوانی این آثار می‌توانیم این مرزبندی را برای نسل امروز هویدا کنیم.
بیش از 9هزار اهل قلم اعتبار خرید کتاب از «سامانه خرید از کتابفروشی» دریافت می‌کنند
